Między faktem a przekonaniem | Between the fact and the belief
Zaktualizowano: 7 sty 2021
Wyobraź sobie sytuację, w której musisz udać się na zabieg - dostajesz informację od chirurga, że daną operację przeżywa 90 na 100 pacjentów.
A teraz wyobraź sobie zupełnie inną rozmowę – tym razem informuje Cię, że zabieg okazał się nieudany dla 10 spośród 100 osób, które były operowane.
Ach, te informacje. Wpływa na nas nie tylko sposób ich podania, ale też nasze interpretacje i… nasze ulubione emocje.
LeDoux stawia tezę, że nasze emocje są wynikiem ewolucyjnych mechanizmów, które chroniły naszych przodków w przeszłości przed niebezpieczeństwami. W dzisiejszym świecie mamy innych „wrogów”, ale emocje nadal nam towarzyszą – jednak to, jakie działania podejmiemy, zależy od naszej interpretacji uczuć, sygnałów z ciała, a także przeszłych doświadczeń, które podpowiadają nam, co możemy zrobić w danej sytuacji; co zadziałało w przeszłości, a co niekoniecznie. Tworzymy sobie w ten sposób „skróty myślowe”, które pozwalają nam działać szybciej i sprawniej.
Heurystyki.
Coś, co jednocześnie nam sprzyja i szkodzi. Nasza pamięć jest ograniczona, ciężko przyswoić wszystkie dostępne informacje, więc już w momencie zapamiętywania nasz mózg je selekcjonuje. Na zapamiętywanie wpływają również różne bodźce dopływające ze środowiska oraz nasza umiejętność koncentracji uwagi, więc w konsekwencji ta informacja nie jest odtworzona, a stworzona na nowo.
Istnieje zbiór takich „skrótów”, które mogą przeszkadzać nam w codziennym funkcjonowaniu, a które są oparte właśnie na takich częściowo zapamiętanych informacjach, przekonaniach oraz automatycznych myślach. Są to zniekształcenia poznawcze, do których należy:
nadmierne uogólnianie – wyciąganie wniosków w oparciu o małą liczbę dowodów (zaczyna się od generalizacji typu: ”wszyscy”, „każdy”, „nikt”, „nigdy”, „zawsze”); zniekształca postrzeganie rzeczywistości przez „rozszerzenie” cech jednej sytuacji na wszystkie inne
etykietowanie – nadawanie nazw, zazwyczaj obraźliwych lub nacechowanych oceniająco w stosunku do osób lub wydarzeń; ze względu na to, że etykiety są nacechowane emocjonalnie, są też łatwiej dostępne – kiedy więc następnym razem dochodzi do kolejnego kontaktu z tą osobą / zdarzeniem, pierwszą rzeczą, która przychodzi na myśl, jest właśnie ta nazwa
myślenie tunelowe – mimowolne wybieranie jednego elementu z danej sytuacji lub zbioru informacji i pomijanie innych (dlatego czasem tak łatwo uwierzyć we wprowadzające w błąd informacje w mediach); działa również w odniesieniu do wspomnień – łatwiej nam przypomnieć sobie nasze porażki i trudne wydarzenia, kiedy jesteśmy smutni (pomijając wszystkie te radosne wydarzenia)
przeskakiwanie do konkluzji – wyciąganie pochopnych wniosków na przyszłość w oparciu o jedno wydarzenie (myślenie w stylu: „skoro raz się tak stało, to zawsze tak będzie”)
emocjonalne uzasadnianie – przekonanie, że emocje to fakty; oparte na wnioskowaniu, że skoro osoba doświadcza takich emocji, to najprawdopodobniej świadczy to coś o niej lub o sytuacji
przepowiadanie przyszłości – przekonanie, w którym ma się niemalże stuprocentową pewność, że dana sytuacja zajdzie w ten, a nie w inny sposób (mimo tego, że tak naprawdę ten ciąg wydarzeń jest jedną z wielu alternatywnych opcji)
katastrofizacja – wyolbrzymianie negatywnych cech lub elementów sytuacji nieadekwatne do zdarzenia
myślenie czarno – białe – podobne do etykietowania, przekonanie o tym, że coś jest złe lub dobre, bez uwzględnienia możliwości „wypośrodkowania”
przekonanie o „wyższej konieczności” – sztywne reguły, które podważone wywołują poczucie złości, smutku lub winy (zaczynają się od: „muszę”, „powinienem”, „należy”)
porównywanie się do innych – do autorytetu („daleko mi do Einsteina”), z osobą o mniejszych kompetencjach („nawet przedszkolak by sobie z tym poradził”); próby podwyższenia lub zaniżenia własnej samooceny w kontekście działań innych („dobrze to zrobiłeś, ale ja zrobiłbym to lepiej”; „twój problem to nic, ja mam jeszcze gorzej”)
odnoszenie do siebie – interpretowanie wydarzeń i zachowań innych jako wyniku własnego zachowania lub uczuć, często prowadzi do samoobwiniania się lub poczucia odpowiedzialności za uczucia / zachowanie innych osób
zakotwiczenie – pozostawanie przy swoich przekonaniach nawet przy racjonalnych argumentach „przeciw”, opór przed ich zmianą mimo wskazania niekonsekwencji lub braku logiki takiego przekonania
czytanie w myślach – tendencja do przypisywania innym myśli, intencji, uczuć bez sprawdzenia, czy tak rzeczywiście jest
pomniejszanie – w odniesieniu do elementów wydarzenia, własnych cech / cech innych lub skutków zachowania (coś w stylu: „to był przypadek, że dostałem Nobla”)
błąd reprezentatywności – przecenianie / niedocenianie prawdopodobieństwa wystąpienia jakiegoś losowego zdarzenia, tzw.: błąd hazardzisty („skoro tyle razy wypadła reszka, to teraz musi wypaść orzeł”)
błąd post – factum – tendencja do przeceniania swojej przeszłej wiedzy (np: „ja wiedziałem, że tak będzie”)
Istnieje również coś takiego jak nierealistyczny optymizm – przekonanie, że jest się w „lepszej sytuacji”, niż wszyscy inni (co może prowadzić do np.: wychodzenia z domu bez zachowania środków ostrożności w przekonaniu, że mimo pandemii koronawirusa nie dojdzie do zarażenia). Takie przekonanie może wynikać z tego, że mamy większy dostęp do własnych cech i informacji o sobie, niż do informacji o innych – stąd przekonanie o większej możliwości kontrolowania sytuacji.
Te zniekształcenia tworzą bariery poznawcze, które w danej chwili wydają się racjonalne –mamy bowiem tendencję do tego, by poszukiwać takich informacji z otoczenia, które potwierdzą to, co mamy w głowie (co z kolei jest zniekształceniem zwanym selektywną percepcją).
Są próbą zorganizowania informacji w taki sposób, żeby otaczający świat w pewien sposób okazał się sensowny i możliwy do kontrolowania.
Nie znosimy niepewności – ostatnie wydarzenia są idealnym tego przykładem. Ale podążanie za takimi przekonaniami może być bardziej szkodliwe, niż nam się wydaje.
Dlatego jeśli widzisz u siebie choć jedno z takich zniekształceń poznawczych – jest sposób na to, żeby sobie z nim poradzić. Możesz z nim „pogadać”. Trochę się pobawić. Znaleźć dowody, które mu zaprzeczają. Sytuacje, w których takie przekonanie nie znalazło odzwierciedlenia w rzeczywistości.
Niepewność nie oznacza braku możliwości działania. Jeśli to właśnie poczucie braku kontroli powoduje u Ciebie stres, pamiętaj, że są rzeczy, na które masz wpływ. Jak na przykład wybór tego, co będziesz dziś robił. Lub jutro. Wsłuchaj się w swoje potrzeby i postępuj zgodnie z nimi. I pamiętaj – nie jesteś robotem, a człowiekiem.
Odpuść sobie. Na to masz wpływ.
***
Imagine that: you have to go to the surgery – the surgeon informs you that 90 out of 100 patients survive the procedure.
Now imagine a completely different conversation - this time informs you that the surgery was unsuccessful for 10 out of 100 people who’s been operated.
Ah, these information. We’re influenced not only by the way they’re shown, but also by our interpretations and ... yes, you guessed it - our emotions.
LeDoux says that our emotions are the result of evolutionary mechanisms that have protected our ancestors from danger. In today's world we have different "enemies", but our emotions are still the same - however, our actions depend on our interpretation of feelings, signals from the body and past experiences that tell us what we can do in a given situation; what has worked in the past and what not. We create "mental shortcuts" that allow us to act faster and more efficiently.
Heuristics.
Something that both helps us and harms us. Our memory is limited, it's hard to absorb all available information, so at the moment of remembering our brain selects it. The process of remembering is also influenced by various stimuli coming from the environment and our ability to concentrate, so as in fact this information is not reproduced, but…. created again.
There’s a set of such "shortcuts" that can disturb us in our daily functioning and which are based on such partially remembered information, beliefs and automatic thoughts. These are cognitive errors, which include:
excessive generalization - drawing conclusions based on a small amount of evidence (it starts with "everyone", "everyone", "nobody", "never", "always"); distorts the perception of reality by "extending" the features of one situation to other
labeling - giving names, usually offensive or judgemental to certain people or events; due to the fact that labels are emotionally marked, they’re also more available - so when contacted again with this person / event, the first thing that comes to mind is this label
tunnel thinking - involuntary selection of one element from a given situation or set of information while omitting others (which is why it’s sometimes so easy to believe in misleading information in the media); it also works with memories – it’s easier for us to remember our failures and difficult events when we are sad (apart from all these joyful events we’ve experienced)
jumping to conclusions - drawing conclusions for the future based on one event (like " it will always be like that")
emotional justification - belief that emotions are facts; based on the inference that if a person experiences such emotions, it probably indicates something about him or the situation
predicting the future - a belief in which you are almost 100% sure that a given situation will happen this way and not in another (despite the fact that this chain of events is actually one of many alternative options)
catastrophizing - exaggeration of negative features or elements of the situation inadequate to the event
black and white thinking - similar to labeling, conviction that something is bad or good, without considering the possibility of “something inbetween”
belief in "higher necessity" - rigid rules that provoke the feeling of anger, sadness or guilt, if a person can’t follow them (they start with "I must", "I should", "should")
comparing to others - to authority ("I’m far from Einstein"), with a person with fewer competences ("even a preschooler could have done it better"); attempts to raise or lower self-esteem in the context of others' actions ("you did it well, but I would do it better"; "your problem is nothing, I have worse")
referring to yourself - interpreting the events and behavior of others as a result of your own behavior or feelings, often leads to self-blame or a sense of responsibility for the feelings / behavior of others
anchoring - sticking to beliefs even when provided some rational arguments against them, resistance to change despite indicating inconsistencies or lack of logic of such beliefs
mind reading - a tendency to attribute thoughts, intentions, and feelings to others without checking if they really think or feel that way
diminishing - in relation to the elements of the event, own characteristics / characteristics of others or effects of behavior (something like: "it was a coincidence that I won the Nobel Prize")
representativeness error - overestimation / underestimation of the probability of a random event, so-called: gambler's error ("if the tails fell so many times, now it will be the eagle")
post-factum error - tendency to overestimate the past knowledge (e.g. "I knew it will happen")
There is also such thing as unrealistic optimism - the belief that you are in a "better position" than everyone else (which can lead to, for example, leaving home without taking precautionary steps and -- despite the fact of coronavirus pandemic – believing that there’s no way to get infected). Such belief may result from the fact that we have greater access to our own characteristics and information about ourselves than to information about others - so there is a greater possibility of controlling the situation.
These errors create cognitive barriers that seem rational at the moment - we tend to look for information from the environment that confirms what’s already in our heads (and that is an error called selective perception).
They’re an attempt to organize information in such way that the surrounding world in may appear as meaningful and controllable.
We hate uncertainty - recent events are a perfect example. But following such beliefs can be more harmful than we think.
Therefore, if you see at least one such cognitive error in your thinking – there’s a way to deal with it. You can "talk to" it. Have fun with it. Find evidence that will prove it wrong. Situations in which such belief wasn’t reflected in reality.
Uncertainty doesn't mean you can't take action. If it’s the feeling of lack of control that causes you stress, remember that there are things that you have an impact on. Like, for example, what you can do today. Or tomorrow. Listen to your needs and follow according to them. And remember – you’re not a robot but a human.
Give yourself a break. It’s within your reach.
https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0145445506297016
http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-9e117e2d-c928-4f49-b01b-6b1b833d6c3a
https://depot.ceon.pl/handle/123456789/10053
https://journal.kozminski.edu.pl/index.php/decyzje/article/view/104/91
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15265161.2016.1159750
http://czasopisma.isppan.waw.pl/index.php/kis/article/view/310/250
